Uzun süren suskunluğun karanlık koridorlarından ses vermeyi bekleyen çocukların da romanı yazılmalıydı. Konutları kundaklanmakla kalmayıp bahçelerinde nar ağaçları bile ateşe verilen çocuklar, yetimhane koridorları, arkadaşlıklar ve aşk elbette…
Cevat Turan bir memleket gerçeği olarak berbatların vaktini, onlarla çaba eden, tek atışla yetinmeyip berbatlığı mühürlemek üzere yaşayan insanların ‘Mühür’ünü yazdı. Cevat Turan’ın kaleminden ‘Mühür’, Anayurt Yayınları tarafından yayımlandı.
Cevat Turan ile siyasi polisiye klasikleri ortasında yer alacak yeni romanı ‘Mühür’ ve yazım serüveni üzerine konuştuk.
Yeni romanınız ‘Mühür’ kısa vakit evvel yayımlandı. Memleket gerçeğini çok yavuz bir tesirle kurgulamış ve yazmışsınız. Beşerler ve toplumlar yaşadıklarını okuduklarında ya da seyrettiklerinde itirazları daha bir pekiştiriyor mu?
Yakın devri anlatan bir roman ‘Mühür’. Gündelik olarak her birimizin hayatında şahit olduğu lakin gerisinde bu işlerin nasıl döndüğünü anlamaya gayret sarf etmediğimiz gerçekliğin romanı. ‘Mühür’de tülün gerisinde gizli olanı, halının altında kokmaya başlayanı yansıtmaya çalıştım. Yetimhanede yetişen dört çocuğun gerçekçi kıssası ile kurgunun içine giriyoruz. Her biri bir öteki dünya yaratıyor kendisine. Birbirleriyle hem örtüşen hem çelişen alakalar yumağının içinden çıkmaya çalışıyoruz. ‘Mühür’de hayatlarımızı kimlerin ve hangi güçlerin mühürlediğini anlamaya çalışıyoruz. Olaylar değişirken insanın da değişebileceğine, inançların sorgulanabileceğine inancımız sağlamlaşıyor.
‘HİÇBİR MUHARRİR ‘TARAFSIZIM’ DİYEMEZ’
‘Mühür’, yakın, çok yakın tarihimizin siyasi gerçekleriyle örülmüş bir roman. Yaşadığımız günlerin tartışmalı bahislerine dair yazmak da cüret ve kararlılık istiyor. ‘Mühür’ün roman olması bir yana koyup oradaki siyasi ortamı, fikirleri ve olayları yansıtış biçiminizle, bakış açınızın tarafgir olabileceğine dair tenkitler alabilirsiniz. Bu türlü bir çekinceniz oldu mu?
Yazar yaşadığı tarihe şahit olan kişidir. İçinde bulunduğum toplumun aynası olmayacaksam neden yazıyorum, kendimi tatmin etmek için mi? Yazarken yalnızca içeriğini, iletisini değil estetik telaşları da taşırım. Biçimle içerik bir bütün olmak zorundadır. Yazdıklarımdan ötürü gelebilecek hiçbir yansıyı umursamam. Zerrece çekinmem ve geri adım atmam. Yasaklar hastalık üzeredir. Kişi hastalığa yakalandığı nedenlerden, yerlerden, yerlerden kaçındıkça yaşama alanı daralır, küçülür, sorunu büyür. Hiçbir muharrir “tarafsızım” diyemez. Diyorsa hangi tarafta olduğunu yalnızca tanımlama zorluğu çekiyordur. Halbuki biz onun ne tarafta olduğunu dışardan baktığımızda anlarız. Ben egemenlerin tarafında değilim. Zorbalıkların, adaletsizliğin, demokrasi ve insan hakları düşmanlarının tarafı değilim. Emperyalistlerin dostu değilim. İçinden çıktığım toplumun bağımsızlığının tarafındayım ve bu da eşyanın tabiatına uygun bir duruştur. Berbatlığın yapılması ve kanıksanması kabahattir, berbatlığın yazılması hata değildir.
Kahramanlarınız günlük hayatın içinde yuvarlanıp giden sıradan şahıslar çoğunlukla. Bu türlü karakterleri yaratmak birinci bakışta kolaymış üzere görünebilir. Lakin o sıradan tiplere edebi derinlik katabilmek, bir beşerden bir roman kahramanı çıkartmak farklı bir uğraştır. Bu roman anlayışı noktasında örnek aldığınız, etkilendiğiniz bizden ve dünyadan müelliflerden en kıymetlileri bizimle paylaşır mısınız?
Türkiye’nin edebiyat tarihinde ve bugün yaşamakta olan çok yeterli muharrirlerimiz var. Tahminen dünya çapında tanınır değiller fakat derinlikli eserler veriyorlar. Ben edebiyatta yeni yazım teknikleriyle yazılan yapıtları seviyorum. Daima arayışta olan muharrirlerimiz var.
Yerini bulamamış, okuruna ulaşamamış müelliflerimizin ve bugün ne yazık ki okunmayan şairlerimizin sayısı epeyce fazladır. Her meslekte olduğu üzere müellifler ortasında da köşeyi tutmuş (bir nedenle) kendilerinden oburunu okumayan klikler var. Kimi tavsiye ederseniz derseniz ben hala Yaşar Kemal derim. Mehmed Uzun, Adalet Ağaoğlu, Gülten Akın, Mîna Urgan, Tomris Uyar severek okuduğum şair ve muharrirler. Biraz ön yargılı yaklaşılsa da (bitmek bilmeyen uzun cümleleri hariç) Orhan Pamuk değerli bir müellifimiz. Haksızlık etmek istemem, çok yetenekli ve beni alıp götüren o kadar çok müellif ve şairimiz var ki! Hakikaten çok yeterli edebi yapıtları var.
‘SADECE COĞRAFYA DEĞİL İNSANIN AİLESİ DE KADERİDİR’
İbn-i Haldun’dan ödünç alarak “Coğrafya kaderdir” denir ya daima. ‘Mühür’deki Fırat ve Sinan için de sanırım ailenin yazgısından kelam edebiliriz. Ailede belirlenen yazgısal durumları aşabilir mi, yoksa er geç o ailede şekillenen hale mi döner beşerler?
Bana nazaran yalnızca “coğrafya” değil insanın ailesi de yazgısıdır. Zira doğduğumuz ailenin geldiği klâsik kültür ne ise biz de ona yakın gelişiyoruz. İstisnalar var elbette. Fakat çoklukla etkileşimimiz oradan geliyor. Doğduğum ve büyüdüğüm köyde halk ozanları dinlenmeseydi şiire yakınlığım hangi renkte olurdu? Ya da olur muydu? İtiraz eden muhalif kimliğimiz otokrasi ve bilgili sisteme karşı ideolojimizi şekillendiren klasik isyan nereden geliyor sizce? O yüzden Sinan ve Fırat’ın öyküsünün bu toplumda bir karşılığı var. Onlarcasını gördüm, şahit oldum. Yalnızca anne-babaları alınan öksüz evlatlar değil, evlatları ellerinden alınan anne babaların gerçeği o kadar acı ve gerçek ki. Yalnızca Cumartesi Anneleri’ne baksanız bile bunu görebilirsiniz.
Ben yazgıya inanmam. İnsanı çevreleyen toplumsal şartlar geleceğimizi, hayatımızı şekillendiriyor. Ve bundan şad değilsek değiştirebilme iradesi bizim elimizde. Ne yazık ki toplumun aklı, hafızası işgal altında ve prangalı. O yüzden değişim kuşaklarca uzun sürüyor. İlerlemek değiştirilemez diyalektik bir kanun. Lakin Fırat üzere birileri çıkıp “ben bu süreci hızlandıracağım” dediğinde ‘Mühür’ ortaya çıkıyor.
Mühür, Cevat Turan, 192 syf., Anayurt Yayınları, 2024. Bir kahramanınıza Oktabus (ahtapot) ismini vermişsiniz. Eli, kolu her yere yetişen, ulaşan biri manasında. Elbette bu ismin taşıdığı canavarlık boyutunu da unutmamak gerek. Bizim ülkemizde Oktabus’ların ne soyu tükenir ne de onlara olan birilerinin gereksinimi. Ne dersiniz bu Oktabus’ların bizim bugünümüzü ve geleceğimizi sardıkları kollarından kurtulmak mümkün müdür?
Ülkemizin yakın tarihinde Oktabuslar daima oldu. 1950- 60 ortasında, 12 Mart öncesinde, 12 Eylül öncesinde ve artık. Bugün hala yaşayanları var ortamızda. Ben şu anki periyodumuzun fotoğrafını çektiğimde görünümün tam ortasında rastladım onlara. Devletin ve toplumsal travmalarımızın en köhne yerlerinden gelen gölgeler üzere çökmüşler üzerimize. Her taşın altından onlar çıkıyor. Şeffaf olmayan bütün idare sistemlerin, küfleşen kapalı toplumların mukadderatıdır bu. Işığı kapatırsanız kokuşmuşluk başlar. Şeffaf ve demokratik bir devlet, demokrasiyi ve laikliği içselleşirmiş bir topluma gereksinimimiz var. Doğmaların karanlığı çağımızın ışığını perdelemeye çalışıyor bu çatışma onun çatışması. Ben kendi dönemimin Oktabus’unu yazdım. Romanda okur arayıp bulacaktır bu halk düşmanlarını.
‘FARKLILIKLARIMIZ BİRBİRİMİZİ ZENGİNLEŞTİRİR’
Romanınızın çabucak başında cami, kilise ve sinagog yerleşiminden hareketle bir müsamaha görüntüsü çiziyorsunuz. “Üç kültürü, üç inancı içinde barındıran, İstanbul’un orta yerinde ve boğazın en hoş kıyısındaki bu mahalle bir müsamaha sofrası üzereydi.” Bu hasletimizi eski yüzyıllardaki kadar koruyabildik mi?
Sadece romanın geçtiği yerlerde değil Anadolu’nun birçok kentinde kilise, sinagog, cami yan yana yaşamaktadır. Bugün bizi çoraklaştıran aksiliklerden en kıymetlisi bu çeşitliliğin, çok kültürlülüğün tekleşmeye dönüşmesiyle başlamıştır. Farklılıklarımız birbirimizi zenginleştirir. Kâfi ki müsamaha sofrasına oturmasını bilelim. Siyasi köhneleşmeler müdahalede bulunmasa halk bunu kendi ortasında çözecek ancak bile isteye kamplaşmayı yaratıyorlar.
‘Mühür’de sade, anlaşılır ve akıcı bir lisan kullanıyorsunuz. Bu sanırım edebiyat anlayışınızı da açıklayan bir özellik. Lisanınızı kurarken ve geliştirirken sadelik ve anlaşılırlık sorunu üzerine şuurlu tercihlerle mi yol aldınız yoksa yazdıkça yerleşen bir lisanı mi kullanıyorsunuz?
Sade bir lisan aranan ve özlenen anlatım elbette. Bu romanda buna bilhassa dikkat ettim. Zira beni eleştirenler tasvirler ve detaylarla yaptığım anlatıyı “süslü edebiyat” diye tanımlıyorlar. Ben buna katılmıyorum. Romanın hoşluğu detaylarda, benzetmelerde, mecazlarda gizlidir. Bugünün okuru sanırım hap üzere okuyup çabucak tüketmek istiyor. Bu da tüketici toplum olmanın hastalıklı tesirlerinden biri. Kendisini zorlayan sözcükler, düşündüren anlatımlar istemiyor okur. Her romanımda anlatım biçimimdeki arayışımı sürdürüyorum. Yeni anlatım tekniğine açığım ve bunları denemeye devam ediyorum. Bu benim stilim. Okur tenkitlerinden aldığım görüşler gerçek yolda olduğumu gösteriyor.
‘POLİTİK POLİSİYE YAHUT KARA POLİSİYE’
‘Mühür’ farklı üslupların bir ortada kullanıldığı bir roman olarak göze çarpıyor. Ancak bir anlığına bir okur ya da kitabevi çalışanı gözüyle bakarsanız ‘Mühür’ü hangi roman tipinin raflarına yerleştirirsiniz?
Politik polisiye yahut kara polisiye diye de tanımlanabilir.
Eserleriniz yakın tarihlerde peş peşe yayınlansa da farklı yayınevlerinden çıkmış. Bu bir mecburilik muydu yoksa tabiatıyla mi gelişti bu farklı merciler? Yayıncılığa ve edebiyat ortamına dair gözlemleriniz nelerdir?
Sorunlu bir zorunluluktu demek daha hakikat olur. İsterdim ki yapıtlarım bir yayınevinin şemsiyesinde toplansın lakin gerçek o denli olmuyor. Yayınevleri bugün kağıt maliyetleri, işletme masrafları nedeniyle can sıkıntısına düşmüş durumdalar. Doğal olarak odaklandıkları yer “kâr ve piyasa” olmak durumunda. Onlara da benim üzere edebiyat yapma tasası olan biri için çok cazip gelmiyor olabilir. Pazar ve tüketim ne yazık ki muharrirlerin da üretimlerini belirleyen bir etken günümüzde. Okur ise alıp çabucak tüketeceği eserler istiyor. Bu tüketim toplumunun ve hızlanan vakte yetişme telaşının bir gereği olsa gerek. Etrafımızda kimse yetişemiyor; telaş ve tansiyon içinde beşerler. Yayıncılığın bazen risk alması gerekmez mi? Ayrıyeten Türk yayıncıları Türkiye sonu içinde sıkışmış durumdalar. Okuma alışkanlığı olan büyük bir dünya var. Kim ve ne olduğu bilinmeyen yabancı müellifleri çevirip okurun önüne koyarken, birebir çabayı Türk müelliflerin öteki ülkelere pazarlanmasında da göstermeleri gerekmiyor mu? Bence sıkıntı ve yararlı olanı değil, kolay ve az kazanılanı tercih ediyorlar. Bir de yayınevlerinin sermaye meseleleri var tabi. Banka sermayeli yayınevleri ile rekabet sıkıntıları var. Bu keşmekeşten doğal olarak biz ve kitaplarımız da hissesine düşeni alacaktır. Yayınevlerinin muharrir ve şairlere güvenmesi ve gerisinde istikrarla durması lazım. Muharrir kendi uğraşıyla popülerleştikten sonra onun kitabını basma uğraşı yayıncılık değil, bu fırsatçılıktır. Sorunuzun cevabı tam da burada gizli.
Yazmak ve buna bağlı okumak, o güçlü ömrün içinde birilerinin teklifiyle başlanılan bir merak mıydı? Nasıl başladı edebiyata ilginiz?
Çocukken Battal Gazi öyküleri, Köroğlu destanları anlatılırdı bizim köyde. Ayrıyeten halk ozanları gelir türküler söylerdi. Karacaoğlan şiirleri, maniler okunurdu. Yaşar Kemal’in İnce Memed romanını gerisi yarın olarak radyoda dinlerdik. Akşamları gaz lambasının ışığında “Radyo Tiyatrosu” dinler oradaki olayları, bireyleri, diyalogları hayal ederdim.
Böyle bir halk kültürünün içinden beslenerek okula gidince, seni besleyen uçlar da tesirini gösteriyor.
Zaman ve beşerlerle birlikte toplumsal yapı da belli bir tesir gösteriyor beşerde. Birinci şiirlerimi devrimci hislerle yazdım. Şiirin ihtilal için propaganda fonksiyonu göreceğine inanıyordum. Vakitle uygun bir şiir okuru oldum, sonra da kendi şiirimi manaya ve yine düzenlemem gerektiğini anladım. Yıllar içinde şiir yazmayı hiç bırakmadım. Peşinden kısa hikaye denemelerim geldi. Çorum Gazetesi’nde benimle birinci röportaj 10 Ocak 1983 yılında yayımlandığında 17 yaşındaydım. Demek ki tam 41 yıldır yazı serüvenin sürdürücüsüyüm.
‘ŞİİR BENİM VAZGEÇİLMEZ SIĞINAĞIM’
Cevat Turan, yazı hayatının başlangıcında hangi şiir ve şairlerin rüzgarıyla doldurdu yelkenini?
Şiir benim vazgeçilmez sığınağım. Destanlarla birlikte halk şairlerini de okudum. Şiir bizim geleneğimizde vardı aslında. Zira sazın, türkülerimizin ve ezgilerimizin kanatlarıydı onlar. Fakat şiir yazın süreci çok okumaktan, daima şiir okuyup şiir düşünmekten, şiir konuşmaktan, şiir yazmayı hayatımın merkezine koymaktan geçti benim için. O dünyayı sözcüklerin büyüsünde anlamlandırmanın içsel seyahati oldu. Sıkıntı günlerimde, hüznümde ve yalnızlığımda sığındığım bir saçak altıydı her vakit.
Kaleminizin ucunda yakın gelecekte neler var?
Şu an üzerinde çalıştığım bir roman belgem var. İki roman belgem için de okumaya ve notlar almaya devam ediyorum. Ayrıyeten tamamlanmak üzere olan bir hikaye belgem masamda duruyor. Ve olağan bir de şiir kitabımın evrakı da hazır okur karşısına çıkmayı bekliyor.